Każda czynność wykonywana przy pomocy palców i dłoni ćwiczy i doskonali sferę rozwoju motorycznego. Dlatego dzieci, którym umożliwia się jak najwcześniej samodzielne zdobywanie doświadczeń poprzez wykonywanie codziennych czynności osiągają wyższy stopień sprawności motorycznej, stają się bardziej samodzielne, a co za tym idzie bardziej pewne siebie i ufne we własne siły. Dlatego dużą rolę w tym procesie odgrywa postawa dorosłych, którzy niejednokrotnie spieszą z pomocą dziecku, wyręczając je i pozbawiając możliwości naturalnego treningu.
Poziom motoryki małej nie jest uwarunkowany jedynie predyspozycjami wrodzonymi , ale zależy również od rodzaju, częstotliwości i systematyczności wykonywanych ćwiczeń.
U dzieci 3, 4 – letnich najsprawniej funkcjonują duże grupy mięśniowe ramion i barków. Dzieci w tym wieku cechuje powolność ruchowa i niski poziom sprawności manualnej związany z małą sprawnością mięśni dłoni i palców. Słaba koordynacja wzrokowo – ruchowa powoduje, że 3,4 – latki są mało precyzyjne w działaniu, a w ich działanie angażuje się całe ciało, wykonując przy tym wiele zbędnych ruchów niepotrzebnych do wykonania danej czynności.
Na przełomie 4, 5 lat następuje zmiana pod względem sprawności ruchowej. W tym czasie znacząco zwiększa się potrzeba ruchu a także wzrasta zdolność do wysiłku. Ponadto jest to okres intensywnego kostnienia wielu elementów szkieletu, między innymi tkanki nadgarstka. Poza tym wzmacnia się muskulatura mięśni dłoni i palców.
Pięciolatki opanowują wiele ruchów wymagających dużej precyzji. Znacznie poprawia się koordynacja wzrokowo – ruchowa i orientacja w przestrzeni wiążąca się z pamięcią ruchową. Lepiej orientują się w kierunkach, mają dobrze rozwinięte umiejętności związane z samoobsługą dzięki czemu ruchy są szybsze i bardziej precyzyjne.
W końcowym okresie wieku przedszkolnego dzieci osiągają wysoki poziom zręczności, płynności i elastyczności motorycznej. Sześciolatek potrafi wykonać wiele precyzyjnych czynności pod kontrolą wzroku. Opanowuje szereg schematów ruchowych, w których płynnie łącz poszczególne czynności.
Orientacyjne umiejętności w poszczególnych okresach rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym.
Trzylatek:
- rysuje poziomą i pionową linię prostą, krzyżyk oraz koło
- buduje wieżę z około ośmiu elementów
- odwzorowuje konstrukcje przestrzenne i płaskie, np. mosty, pociągi, dywaniki
- rozbiera się samodzielnie i zakłada niektóre części garderoby, np. spodnie, kapcie
- posługuje się łyżką, widelcem oraz kubkiem
- samodzielnie wykonuje czynności higieniczne (korzysta z toalety, myje twarz )
- nawleka na sznurek lub linkę duże korale
- rysuje postać człowieka w formie głowonogów
- lepi z plasteliny według wzoru – obwarzanek, rogalik.
Czterolatek:
- odwzorowuje podstawowe kształty poza kołem i krzyżykiem
- coraz sprawniej rysuje po śladzie
- rysuje w ograniczonym polu
- zamalowuje powierzchnię kartki, ale jeszcze mało precyzyjnie
- wykonuje samodzielnie i bardziej precyzyjnie znacznie więcej czynności takich, jak: mycie zębów, buzi, czesanie, rozbieranie się i ubieranie
- rysuje proste szkice na określony przez nauczyciela temat
- rysuje postać człowieka w formie głowotułowia, potrafi rysować prosty schemat człowieka, potrafi przeciąć kartkę nożyczkami
- lepi z plasteliny proste kształty tematyczne: piłki, bałwanki, grzybki, koszyczki.
Pięciolatek:
- w pełni opanowuje czynności samoobsługowe, łącznie z zapinaniem i odpinaniem guzików, sześciolatek potrafi zasznurować buty na kokardkę
- tworzy rysunki tematyczne o większej liczbie szczegółów, czytelne dla odbiorcy
- ruchy dłoni są precyzyjne – drze papier na drobne kawałki i przykleja w określonym miejscu
- ma prawidłowo ukształtowany chwyt pisarski (chwyt trójpalcowy)
- sprawnie posługuje się nożyczkami, tnie papier po liniach prostych, falistych, wycina kształty
- potrafi rysować w konturze bez wychodzenia za linie.
Symptomy zakłóceń motoryki małej:
*opóźniony rozwój praksji
*trudności (obniżone tempo lub precyzja) występujące podczas wykonywania czynności samoobsługowych, mycia, ubierania się, jedzenia
*nadmierne napięcie mięśniowe , zbyt siny nacisk narzędzia pisarskiego na kartkę, rysowanie grubych linii, częste darcie kartki, gniecenie, łamanie kredek, w rysunkach przewaga linii prostych, dużo rzadziej występują linie faliste
*wykonywanie ruchów mało płynnych, gwałtownych, mało precyzyjnych nie tylko podczas rysowania , ale również podczas wykonywania czynności życia codziennego
*obniżone napięcie mięśniowe, podczas rysowania linie są cienkie, mało widoczne, nierówne, przewaga rysunków małych i drobnych, zbyt mała siła do wycinania nożyczkami, słaba chwytliwość palców, częste wypuszczanie przedmiotów z rąk
*zaburzona koordynacja obu rąk, preferowanie posługiwania się jedną ręka, druga wręcz przeszkadza
*trudności w nabywaniu automatyzmów ruchowych, zwolnione tempo wprawy w czynnościach ruchowych
*obniżone tempo wykonywania czynności manualnych
* niski poziom sprawności grafomotorycznej
Wskazówki do pracy z dzieckiem:
– motoryka dziecka może rozwijać się tylko przez nieustanne ćwiczenia
– nadopiekuńczość i wyręczanie dziecka we wszystkim mogą zaowocować problemami w opanowaniu tych czynności oraz opóźnieniem w rozwoju motorycznym
– umiejętności ruchowe, które dziecko opanowało we wczesnym dzieciństwie, zostaną utrwalone dzięki pamięci kinestetycznej i będą stanowiły podstawę prawidłowego funkcjonowania ruchowego człowieka w jego dorosłym życiu
– aktywność ruchowa przedszkolaka powinna trwać ok. 6 godzin dziennie
należy tak zarządzać czasem, aby stworzyć dziecku różnorodne sytuacje, w których będzie mógł ćwiczyć motorykę dużą i małą
– nie należy obciążać dziecka zbyt dużym wysiłkiem, aby go nie przetrenować i nie wytworzyć negatywnego nastawienia do zadań ruchowych
– kształtowanie motoryki małej należy zacząć od ćwiczeń usprawniających dużą motorykę
od wczesnych lat przedszkolnych należy dbać o kształtowanie prawidłowych nawyków np. przy trzymaniu narzędzia pisarskiego. Prewencja jest tutaj kluczem do sukcesu, gdyż raz utrwalony nawyk bardzo trudno jest wykorzenić
– zachęcaj i motywuj dziecko do podejmowania wysiłku ruchowego, chwal jego małe osiągnięcia i każdy krok w stronę samodzielności. Nie koryguj wszystkich czynności dziecka, nawet, jeżeli są one wykonywane niepoprawnie, gdyż będzie to rodzić złość i niską samoocenę.